Cội Nguồn Lễ Hội Giáng Sinh

Hoàng Nhất Phương

Đầu xuân chớm hạ sang thu, gió se sắt nhớ thẫm mù đông sương. Chợt vang khúc hát xuôi đường, giòng mơ âm nhạc ngàn thương lặng chờ. Thời gian lướt phím dây tơ, bên hiên kỷ niệm vỗ bờ ngàn sao. Ngàn sao bừng sáng, giòng thánh nhạc âm vang:

• Đêm thanh nghe tiếng hát của thiên thần. Chung nhau đàn ca thánh thót nỉ non. Trên thiên cung vang xuống cõi dương trần. Ngân nga hòa câu kính chúc hiển vang. Đem tin vui Con Chúa đã ra đời. Sinh nơi lều tranh nên Đấng cứu dân. Cho nhân gian cảm mến bao ơn Người. Chung nhau hòa âm những khúc ái ân. Nương thân trên rơm rác giữa hang lừa. Ôi thân Hài Nhi giá rét khổ thay. Đây Vua ta quản xuất cõi sơn hà. Mau vui cùng nhau kính bái Ngôi Hai.Glo...oo oo o...oooo o...ooo oo...ri..a! In-Exelsis-Deo![*]

Cùng trời cuối đất thăng hoa, tuyết giăng mắc trắng ngấn tòa thiên cung. Lạnh run hang đá nếp chùng, nửa đêm sao lạ sáng bừng trên cao. Ánh sao lạ bừng sáng trên không trung khiến ngày-tháng-năm rộn ràng khơi niềm nhớ, khiến ngày-tháng-năm quấn quýt ấp ủ lòng tin. Trên khắp các nẻo đường những vòng hoa trạng nguyên rạng ngời hy vọng, như muốn đem sắc đỏ huy hoàng sưởi ấm cả trần gian. Trong vườn của muôn nhà, hàng vạn ánh đèn màu lấp lánh, mơ hồ có tiếng ríu rít bình yên của đàn chim làm tổ dưới từng hốc cạnh bí ẩn của những mái hiên. Vạn vật đồng ca bài hát mùa đông...Jingle bells, jingle bells, jingle all the way. Chuông vang vang chuông vang vang, chuông báo mừng đêm thánh… Đã từ rất lâu, ngày 25 tháng 12 không chỉ là lễ hội vui mừng của người Kitô Giáo, mà còn là thời gian cõi người ta mở lòng ra cho yêu thương thấm vào đến tận linh hồn của chính mình, của những người rất thân, của tất cả những ai đang hiện diện trên trái đất này. Hình ảnh ông già Noel, cây Giáng Sinh và hang đá được trưng bày ở khắp mọi nơi. Trong tiếng chuông mênh mông, trong ánh sáng tỏa lan của ngôi sao lạ lấp lánh trên hang đá, trong từng dây kim tuyến lung linh huyền ảo dưới ánh đèn màu, cõi người ta thinh lặng nhìn lại nguồn gốc của những biểu tượng rất thân quen này.

Lễ Giáng Sinh hay "Christmas" viết theo tiếng Anh thời Trung Cổ là "Cristes Maesse" mang ý nghĩa "Ngày Lễ Của Chúa Kitô" xuất hiện năm 1038. "Cristes" bắt nguồn từ chữ Hy Lạp "Christos"[Chúa Kitô] và "Maesse" bắt nguồn từ chữ La Tinh "Missa" [Thánh Lễ]. Tại Hy Lạp và La Mã, chữ X là mẫu tự đầu tiên được sử dụng như từ viết tắt của Chúa Kitô từ giữa thế kỷ 16, do đó mà có chữ "X-mas" bây giờ. Từ đầu thế kỷ 18, các học giả bắt đầu đưa ra những lập luận khác nhau về thời gian cử hành Lễ Giáng Sinh. Nhà bác học Isaac Newton cho rằng ngày Lễ Giáng Sinh được chọn phù hợp với tiết đông chí, người La Mã gọi là "bruma" tổ chức vào ngày 25 tháng 12. Năm 1743, nhà thần học cải cách Tin Lành Paul Ernst Jablonski lại nói: Ngày Lễ Giáng Sinh chính là ngày nghỉ mừng Năng Lượng Mặt Trời [Dies Natalis Solis Inviti] của người La Mã .v.v…

Ngày 25 tháng 12 được Giáo Hội La Mã chọn để cử hành Lễ Giáng Sinh, từ đầu thế kỷ IV. Lịch Công Giáo cũng đặt ra những ngày lễ khác, dựa trên vầng sáng của Thái Dương. Theo nhận định của ông SE Hijimans, một học giả hiện đại:

• "… bởi vì mặt trời là biểu tượng của vũ trụ, là nguồn cảm hứng để những nhà lãnh đạo Giáo Hội La Mã chọn ngày đông chí 25 tháng 12 là ngày Chúa Giáng Sinh, và ngày hạ chí thuộc về Thánh Gioan Tẩy Giả [John the Baptist]; sự bổ sung phân kỳ này [đông chí/ hạ chí]tương ứng với thời gian các Ngài [Chúa Giêsu và Thánh Gioan] thụ thai trong lòng mẹ. Giáo Hội biết rõ những cộng đồng dân ngoại gọi ngày 25 tháng 12 là Sinh Nhật của "Sol Invictus"; điều này không khiến Giáo Hội bận tâm, cũng chẳng hề hấn gì khi Giáo Hội chọn ngày 25 tháng 12 làm ngày Lễ Giáng Sinh." [1]

Ngoại trừ sự khẳng định ngày 25 tháng 12 không phải là ngày Chúa Giêsu chào đời, chưa có một tài liệu nào cho biết về ngày sinh chính thức của Ngôi Hai Thiên Chúa. Giờ đây, bốn con số 25-12 có phải hay không phải là sinh nhật của Chúa Giêsu thành Nazareth, không còn là vấn đề quan trọng đối với những giáo phái chính thống thuộc về Thiên Chúa; điều quan trọng nhất của các tín hữu là Niềm Tin Chúa Giêsu đã vào đời, mang thân phận làm người để chuộc tội cho nhân loại. Lễ Giáng Sinh vừa là một ngày lễ tôn giáo thiêng liêng, vừa là một hiện tượng văn hóa và thương mại của toàn thế giới. Trong suốt hai thiên niên kỷ, cư dân của trái đất đã chứng kiến nghi thức tôn giáo truyền thống, và sinh hoạt văn hóa của Lễ Giáng Sinh. Những phong tục, tập quán đã trở thành thông dụng như trao đổi quà tặng, trang hoàng hang đá cây thông, và dĩ nhiên không thể quên giây phút chờ đón ông già Noel của các trẻ em. Tại Hoa Kỳ, Lễ Giáng Sinh được công nhận là ngày nghỉ của toàn quốc, từ năm 1870.

Nhìn ngắm những hang đá được trang hoàng cẩn thận, cõi người ta tự hỏi: Hang đá bắt nguồn từ đâu, do ai khởi xướng? Xin thưa: Thánh Phanxicô Khó Khăn [Saint Francis D’Assisi 1181-1226] đã nghĩ ra việc làm một máng cỏ, để tôn kính Chúa Hài Đồng và Gia Đình Thánh. Theo tác giả Omer Englebert, thánh nhân đã cùng với các tu sĩ Dòng Anh Em Hèn Mọn [Ordre des Frères mineurs = OFM] tái tạo một hang đá khiêm cung có tượng Thánh Cả Giuse, tượng Đức Mẹ Maria, tượng Chúa Hài Đồng, có cỏ khô, có bò và lừa vào mùa Giáng Sinh năm 1223. Sách Hạnh Các Thánh ghi lại, tại hang đá máng cỏ đầu tiên này, tượng Chúa Hài Đồng đã mỉm cười với Thánh Phanxicô Khó Khăn. Từ đó, hang đá bắt đầu hiện diện trong Lễ Giáng Sinh.

Bên cạnh hang đá là Cây Giáng Sinh [Christmas Tree], một loại cây có lá kim thường xanh còn gọi là cây thông - cây thật hay cây nhân tạo - được để trong nhà hoặc ngoài trời. Thuở ban đầu, người ta trang trí cây thông bằng những ngọn nến, sau này thay bằng những dây có bóng điện nhiều màu lấp lánh thật đẹp. Trên cây choàng giải kim tuyến ngũ sắc, treo các món đồ chơi xinh đẹp, và những vòng hoa. Một thiên thần hoặc ngôi sao được đặt ngay trên đỉnh ngọn cây, đại diện cho các thiên thần hoặc Ngôi Sao Bethlehem đã xuất hiện tại hang đá, nơi Chúa Hài Đồng giáng sinh. Truyền thống trang trí Cây Giáng Sinh bắt đầu tại đất nước Livonia và Đức Quốc từ thế kỷ XVI.

Nguồn gốc của Cây Giáng Sinh bị bao phủ bởi nhiều huyền thoại truyền khẩu, trước khi nền văn hóa Âu Châu được ghi lại bằng chữ viết. Thí dụ như theo truyền thuyết Kitô Giáo, Cây Giáng Sinh luôn đi kèm với hình ảnh Thánh Boniface và thị trấn Geismar của nước Đức. Thỉnh thoảng, trong suốt cuộc đời của Thánh Boniface [khoảng năm 672-754], ngài từng chặt cây của thần sấm sét - một vị thần trong tín ngưỡng dân gian của người ngoại đạo thuộc vùng Bắc Âu - hay trong các bộ lạc của người Đức. Rồi Thánh Boniface trông thấy một cây linh sam, mọc lên từ cội rễ của cây sồi cổ thụ cằn cỗi. Đón nhận sự kiện này như dấu chỉ của đức tin Kitô Giáo, ngài nói: "...Hãy để Chúa Kitô tại trung tâm điểm trong nhà các con ... Hãy dùng cây linh sam như là biểu tượng của Kitô Giáo." Hiện nay, truyền thống về một Cây Giáng Sinh-biểu tượng của Cây Đời Sống trong Vườn Địa Đàng [Tree of Life in the Garden of Eden] - là một truyền thống còn rất mới. Biểu tượng này do Mục Sư Martin Luther King thiết lập.

Không thể không nhắc đến Ông Già Noel, người mà tất cả trẻ em trên toàn thế giới đều muốn được ông viếng thăm và tặng quà trong đêm Lễ Giáng Sinh. Thuở ban đầu ông già Noel được gọi là Saint Nicholas. Theo truyền thuyết Hy Lạp, ông chính là Đức Giám Mục Nicholas của Myra [ngày nay là nước Thổ Nhĩ Kỳ], vào khoảng thế kỷ thứ IV. Xuất thân trong một gia đình giàu sang, nhưng Đức Giám Mục Nicholas đã mang tài sản tặng người nghèo. Ngài đặc biệt yêu thích trẻ em, hay mang quà bánh cho chúng. Khi qua đời Đúc Giám Mục Nicholas được phong thánh, được tôn xưng là Thánh Nicholas, đã làm những phép lạ đặc biệt như: Cưú trẻ em thoát khỏi những thảm họa, cứu các thủy thủ đắm tàu chết đuối giữa biển cả, hiện ra trong giấc mơ của vua Constantine Đại Đế, để xin nhà vua xóa án tử hình cho 3 sĩ quan vô tội...v.v...Thật khó có thể xác định những sự kiện và đời sống xa xưa của Thánh Nicholas, qua các tài liệu lịch sử. Cõi người ta thinh lặng bái phục danh thánh của Đức Giám Mục Nicholas, công nhận ngài là hình ảnh của ông già Noel, cho dù hình ảnh ông già Noel sinh động thật khác lạ, nếu so với chân dung uy nghiêm của một vị giám mục hiển thánh.

Nước Pháp gọi Thánh Nicholas là Papa Noel. Sang nước Anh, thánh nhân mang tên Santa Claus, dịch từ tiếng Đức Sinter Klaes. Người Mỹ cũng gọi là Santa Claus, hay ngắn gọn hơn là Santa. Một ông già Noel khuôn mặt phúc hậu vui vẻ, đeo cặp kính tròn, râu tóc trắng bạc, nụ cười tươi tắn, dáng người đầy đặn nhanh nhẹn, mặc y phục màu đỏ, cổ áo-tay áo-ống quần viền trắng, thắt lưng da màu đen, vai còng xuống vì mang một túi đựng đầy đồ chơi và bánh kẹo, đi trên chiếc xe được kéo bằng những con tuần lộc..., là hình ảnh thân quen của thiếu nhi. Một huyền thoại nổi tiếng khác kể thêm rằng ông già Noel sống tại Bắc Cực, nơi bốn mùa chỉ có băng-tuyết-sương-gió. Ông làm một danh sách tất cả các trẻ em hiện diện trên địa cầu, phân chia chúng thành từng nhóm ngoan-giỏi-tốt, hay bướng bỉnh-khó bảo-lười biếng thật rõ ràng. Những em ngoan ông tặng kẹo, bánh, đồ chơi. Những em còn chưa ngoan ông để lại các mẩu than đá. Ống khói là nơi đến và đi của ông già Noel, và ông chỉ tặng quà trong đêm Lễ Giáng Sinh, một lần duy nhất trong năm. Chính vì thế, trẻ em luôn treo vớ có đề tên ở cạnh lò sưởi, để ông Noel dễ dàng nhìn thấy.

Thời gian lướt phím dây tơ, bên hiên kỷ niệm vỗ bờ ngàn sao. Giòng thánh nhạc âm vang:

• "Đêm thanh nghe tiếng hát của thiên thần. Chung nhau đàn ca thánh thót nỉ non. Trên thiên cung vang xuống cõi dương trần. Ngân nga hòa câu kính chúc hiển vang...
  Đem tin vui Con Chúa đã ra đời, sinh nơi lều tranh nên Đấng cứu dân. Cho nhân gian cảm mến bao ơn người. Chung nhau hòa âm những khúc tri ân.
  Nương thân trên rơm rác giữa hang lừa. Ôi thân Hài Nhi giá rét khổ thay! Đây Vua ta quản xuất cõi sơn hà, mong vui cùng nhau kính bái Ngôi Hai.
  Đưa tay ra để tỏ cho muôn người. Bao nhiêu tình thương đối với thế gian. Sao ta chưa kíp đến lễ dâng Người, dâng tâm hồn ta tiếng hát hỷ hoan.
  Noi theo gương sốt sắng của Thiên Thần. Con xin từ đây mến Chúa chẳng khuây. Đem ca ngâm trìu mến để thông phần, khong khen ngàn ơn Chúa xuống xưa nay.
  Glo...oo oo o...oooo o...ooo oo...ri..a! In-Exelsis-Deo!
  [*]

Cùng với các thiên thần, cõi người ta thì thầm cầu nguyện: Vinh Danh Thiên Chúa trên trời. Bình an dưới thế cho người thiện tâm.

Hoàng Nhất Phương

Lễ Giáng Sinh 2014

[*] "Gloria In Exelsis Deo." Nhạc thánh ca Pháp.
Linh Mục Hoàng Diệp viết lời Việt.

[1] S.E Hijimans, http://www.uofaweb.ualberta.ca/historyandclassics/StevenHijmans.cfm
Sol, the sun in the art and religions of Rome, 2009, pp. 587–588.