28/7/13


Nếu gi cho đúng, Phan Khôi là mt nhà báo, nhà tư tưởng, nhà văn viết ngh lun, hơn là mt nhà thơ-tác gi bài Tình già khi đu phong trào Thơ Mi thế k 20. Viết báo là công vic ông chn làm c đi đ đu tranh cho s tiến b ca dân tc.
Nhân s kin thành ph Đà Nng đt tên Phan Khôi cho mt tuyến đường mi m (cùng vi mt s hc gi khác như Hoàng Châu Ký, Thu Bn, Tế Hanh, Nguyn Văn Xuân), phóng viên có cuc trò chuyn vi nhà nghiên cu Li Nguyên Ân – người nghiên cu chuyên sâu v tác gia Phan Khôi.
(1887-1959)

Ông Ân k, ti hôm 14/7, tin v con đường mang tên Phan Khôi Đà Nng đã được báo cho ông Ân t người con trai út ca Phan Khôi là Phan An Sa. Ông An Sa là người viết cuNng được thì c nng k v mt phn cuc đi và s nghip người cha, ra mt đu năm nay.
HC 3 TH CH VÀ LÀM CUC DUY TÂN BNG NGÔN LUN
* Theo ông, lâu nay s nghip báo chí ca Phan Khôi đã được nhìn nhn đy đ chưa?
- Phan Khôi phi chu thit thòi rt ln vì ông mt sau khi b phê bình nng n sau v Nhân Văn Giai Phm. Tht ra, khi đưa ông v nơi an ngh cui cùng người ta ch dùng cái tên “Chương Dân” – là bút danh m đu s nghip viết báo ca ông. Đó là mt cách ng x “tế nh” gia min Bc đu năm 1959. Trong khi nhng người thân lng l vĩnh bit c Chương Dân, thì tác gia có h tên Phan Khôi vn đang chu s phê phán nng n, t phía dư lun chính thng!
Mt thi gian dài sau khi ông mt, người ta ch nhc đến ông đ phê phán nhng ti trng. So vi nhng nhân vt Nhân Văn Giai Phm khác, Phan Khôi b phê phán nng n nht, vi s lượng bài phê phán thuc loi nhiu nht. C mt s nghip báo chí vi nhiu thành tu coi như b chìm vào quên lãng.
* Ti sao Phan Khôi li chn viết báo làm cái nghip c đi?
- Sinh thi, Phan Khôi không chn con đường làm quan, dù cha ông và ông ni  ông đu là quan triu Nguyn. Sau khi đ tú tài Nho hc, Phan Khôi không tiếp tc con đường thi c na, nhưng vn tiếp tc dùng ch Hán, ri hc thêm ch Quc ng và ch Pháp. Ông vn dùng ch Hán vì nhn thy có c mt kho tàng tri thc mi m trong nhng sách dch t ngun Tây phương ra ch Hán, bên cnh kho tàng văn hc thâm hu ca nhiu thế h s gia, văn gia, thi gia Trung Hoa t c đi đến cn đi.
Khi còn tr, Phan Khôi đã tham gia phong trào Duy Tân, được Phan Châu Trinh đưa ra Bc đ làm vic trường Đông Kinh Nghĩa Thc, nhưng trường b gii tán quá sm. Ri Phan Khôi b bt, ngi tù 3 năm vì v án “xin xâu” Qung Nam.  V sau, do người cha phin lòng vì ch có ông là con trai đc nht,  Phan Khôi đành xin thôi hot đng “đng” Duy Tân, chn con đường làm dân thường, và tham gia công cuc duy tân theo kh năng ca riêng mình: viết báo.
Vì thế, có th nói tt c tư tưởng và hoài bão ci đi xã hi ca Phan Khôi đu th hin qua các trang báo. Ông là mt nhà duy tân bng con đường ngôn lun.
NGƯỜI ĐU TIÊN PHN BIN NHO GIÁO VÀ Đ XUT N QUYN
* Phan Khôi viết rt nhiu báo trong Nam ngoài Bc: Ph N Tân Văn, Thn Chung, Trung Lp, Dân Báo  Sài Gòn, Tràng An, Sông Hương  HuếNam Phong, Thc Nghip, Ph N Thi Đàm  Hà Ni… S nghip báo chí ca ông đã đ li nhng du n tư tưởng rõ rt nào?
Ch tm nói 2 vn đ chính mà ông tp trung nêu ra trong sut s nghip ca mình: ông là người đu tiên nói v nh hưởng kìm hãm ca Khng giáo Vit Nam (bt đu bng mt lot bài năm 1929 trên Thn Chung) và cũng là nhà báo Vit Nam đu tiên nêu ra vn đ n quyn, gii phóng ph n, t năm 1929, ch yếu trên báo Ph N Tân Văn.
Sách dịch của Phan Khôi (ảnh-internet)
Ông vch ra rng, đo Nho ca Khng T đã chi phi tư duy chính tr ca hu hết các gii cm quyn và quan chc Vit Nam, khiến đt nước chìm trong “đêm trường Trung c” lc hu, làm cho dân tc đến khi gp ch nghĩa thc dân thì rt d b nô dch, khng chế.
Phan Khôi khng đnh: xã hi trung đi Vit Nam và châu Á, Đông Á nói chung, cui thế k 19, đu thế k 20 gp làn sóng Âu hóa do ch nghĩa tư bn thc dân đưa ti, mt cách cưỡng bc, đt ra nhiu vn đ mi. Không nhng phi thay đi tư tưởng, b qua phn ln nhng giáo lý, tín điu Nho giáo đ hướng v thc nghip, thc hc, mà còn phi thay đi nhiu mt trong đi sng xã hi và con người, hướng theo trào lưu tiến b.  Mt trong s đó là phi nâng cao vai trò ca người ph n lên ngang bng vi nam gii trong xã hi Vit Nam, nếu không thì nhiu mt thuc giáo dc gia đình và sinh hot xã hi s mãi mãi lc hu, cùng vi mt na dân s là n gii tiếp tc b kỳ th. Cũng chính Phan Khôi đã phng vn và tp hp ý kiến ca các nhân vt có nh hưởng như Phan Văn Trường, Nguyn Văn Vĩnh, Trn Trng Kim, Phm Quỳnh, Huỳnh Thúc Kháng, Nguyn Khc Hiếu, Đm Phương… v vn đ ph n và đăng lên báo Ph N Tân Văn, cuc trưng cu mà Phan Khôi t chc và viết tng lun.
Có th nói, Phan Khôi là nhà tư tưởng đu tiên Vit Nam thế k 20 nêu ra vn đ n quyn, k c nếu so sánh vi các hc gi n gii cùng thi khác.
* Cách làm báo ca Phan Khôi so vi làm báo thi nay thì thế nào?
- Như Phan Khôi có th gi là “columnist” – nhà bình lun đm nhn thường xuyên mt ct báo. V trí này còn khó hơn nhà báo thông thường. Nhưng cũng phi lưu ý là đương thi thc dân, Phan Khôi và phn ln nhà báo người Vit không được làm loi báo chí thi s chính tr theo kiu đưa tin và bình lun các s kin “nóng”. Ông ch yếu ch bình lun sau s kin, mà cũng thiên v các vn đ “dài hơi” thuc v văn hóa xã hi.
Mc dù vy, phi ghi nhn là cách làm báo thi đó đã to ra nhng nhà báo có du n cá nhân đm nét như Nguyn Văn Vĩnh, Phm Quỳnh, Phan Khôi, Tn Đà, v.v… Nhiu lm, mi tên tui mt du n. Còn báo chí thi nay? Tôi thy nó nghiêng v tính tp th, m đi nhng gương mt và tên tui.
CON ĐƯỜNG VÀ NHNG TRANG SÁCH
* Cm tưởng ca ông v vic tên Phan Khôi được ly đ đt tên đường Đà Nng, mt s kin ý nghĩa bi Phan Khôi là người con ca x Qung?
- Vi quá trình đô th hóa Vit Nam hin nay thì s có thêm nhiu thành ph, nhiu con đường, dãy ph mi, cn đt tên. “Mt” dùng tên các danh nhân, nhà hot đng chính tr xã hi đ đt tên đường, theo tôi là mt tp quán bình thường; ch là chn mt cách đ đánh du tên đt; li cũng ngm cha nguy cơ xóa đi các tên đt cũ.
Thế nhưng vic chn tên này cũng th hin s tha nhn ca xã hi chính thng đi vi mt tên tui. S tha nhn đó, theo tôi, có ý nghĩa tương đi, tôi không đánh giá quá cao vic người ta chn tên người này mà không chn tên người kia, vì khi nào cũng có s yêu ghét. Ti sao tôi li nói là tương đi? Bi vì s khng đnh giá tr ca mt tác gi là thuc v công vic ca gii nghiên cu, và tm vóc di sn ca tác gia y còn phi được/b kim đnh bi thi gian dài, c trong tương lai xa.
* Gii nghiên cu đã và đang có khá nhiu tác phm v Phan Khôi, nhưng nhiu người vn gi Li Nguyên Ân là “chuyên gia v Phan Khôi”. Ông bt đu nghiên cu t bao gi và ti sao?
- Cui 1995, tôi và nhà nghiên cu Vương Trí Nhàn vào Đà Nng. Chúng tôi hi vài bn bè văn ngh v di sn Phan Khôi thì được biết vài cun sách ông đã đưa in hi sinh thi thì đang được in li, nhưng vic tìm li di sn ca ông thì phi trông vào vic lc tìm trong các báo cũ, vì hu hết chưa đưa vào sách, rt khó tìm. Các bn x Qung gi ý hai chúng tôi đm nhn công vic y. Chúng tôi cười ch không dám chc. Năm 1998, mt người cùng lp tôi thi đi hc là anh Phan Đc Lp Tp. HCM. gi cho mt ít tài liu anh có và bo tôi nên đi sưu tm li tác phm Phan Khôi. Tôi bt đu t b Nam Phong  Thư vin Quc gia. Năm 2000, tôi được mi sang làm vic mt tháng khoa s Đi hc Berkrley, California (M) và phát hin lot bài không ký tên Phan Khôi nhưng đúng là ca ông trên Đông Pháp thi báonăm 1928 Sài Gòn. T đó, tôi bt tay vào nghiên cu s nghip báo chí ca ông.
Tt nhiên, cùng vi Phan Khôi, tôi cũng sưu tm nghiên cu nhiu tác gi tin chiến: Vũ Trng Phng, Lê Thanh, Vũ Bng, Lưu Trng Lư,…
Trong s các nhân vt có liên quan đến phong trào Nhân Văn Giai Phm nhng năm 1950-1960, Phan Khôi là mt tác gi đến nay có Sưu tp tác phm được in và gii thiu mt cách quy mô, có h thng, thuyết phc gii hc thut hơn là gây tiếng vang trên th trường xut bn.
Trong đó, phi k đến b sách Phan Khôi: Tác phm đăng báo hin đã in được 5 tp (các năm t 1929 đến 1932) ca nhà nghiên cu Li Nguyên Ân. Giai đon quan trng trong s nghip báo chí ca Phan Khôi là t 1929 đến 1941. Li Nguyên Ân cũng đang son tiếp các sưu tp  Tác phm đăng báo ca Phan Khôi nhng năm t 1933 đến 1941; mt vài cun s ra mt trong năm nay.
Mi Ly thc hin
Theo Viet-Studies



Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét