3/11/13


Ngày 02/11/2013 là ngày tròn 50 năm ngày ông Ngô Đình Diệm, v̉ng thông đâu tiên của Việt Nam Cộng hòa, và bào đệ của ông là Cô vân Ngô Đình Nhu, bị sát hại trong cuộc đảo chính năm 1963
Và trong nhng ngày này ti M, Pháp và mt s nước khác, cng đng người Vit Nam – trong đó có không ít người Công giáo – đã và s t chc tưởng nim, cu nguyn cho h.
Riêng Vit Nam vào trưa ngày hôm nay (01/11), các Cha Dòng Cu Thế cũng đã dâng l ti nghĩa trang Mc Đĩnh Chi, Lái Thiêu, đ cu nguyn cho hai ông. Và có th, trong các Thánh l ngày mai Vit Nam và như nhiu nơi khác, cũng có nhiu người nhc tên và cu nguyn h.
Trong 50 năm qua đã có vô s tài liu, bài viết bng tiếng Anh, tiếng Vit, tiếng Pháp (ca người Vit cũng như người nước ngoài, thuc nhiu chính kiến khác nhau) v ông Ngô Đình Dim, v cuc đi, s nghip hay v gia đình ca ông. Trong s đó, có không ít ý kiến cho rng ông là mt v tng thng đc tài, bt lc và chế đ tng thng ca ông là chế đ gia đình tr.
Dư lun chung cũng không có n tượng tt v ông, s nghip ca ông và gia đình ông, đc bit k t khi hòa thượng Thích Qung Đc t thiêu gia thành ph Sài gòn vào tháng 6 năm 1963. Biến c y làm cho dư lun thế gii và người Min Nam lúc y nói riêng có thêm ác cm vi ông và nó cũng là mt lý do quan trng dn đến s tht bi ca Đ nht Cng hòa do ông thiết lp.
Vic ông b ám sát ht hai ln trước đó và b đo chính ri b ám sát năm tháng sau v t thiêu y cũng chng t rng ông có không ít k thù, trong đó có nhng người tng là thuc h, gn gũi vi ông.
Hơn na, ông và gia đình ông b nhiu người – trong đó có nhng ‘người thng cuc’, nhng người không cùng chung chuyến tiến vi ông – ghét và bôi nh mt phn vì ông và gia đình là nhng người chng Cng, là nhng người ‘bi trn’.
Nhưng điu đó không có nghĩa là ông b tt c mi người ghét b hay không ai nhìn nhn, tôn trng ông và nhng đóng góp ca ông. Vic hàng năm và đc bit năm nay có nhiu người, nhiu nơi t chc tưởng nim, cu nguyn cho ông chng minh điu đó.
Câu hi đt ra là ti sao vn có người yêu mến và tôn trng ông?
Mt người liêm khiết
Dù có th có nhiu hc gi, các nhà nghiên cu không đánh giá cao v ông, nhưng đa s đu nhn đnh rng ông là mt người trung thc, đo đc, liêm khiết.
Trong cun ‘Cold War Mandarin: Ngo Dinh Diem and the Origins of America’s War in Vietnam: 1950-1963’, xut bn năm 2006, Seth Jacobs – mt trong nhng hc gi nước ngoài viết khá nhiu v ông Ngô Đình Dim và cũng có cái nhìn không my thin cm v ông – vn tha nhn rng ông là mt người trong sch, vô v li. Vì theo tác gi này, thm chí sau khi tr thành tng thng, ông vn sng mt cuc sng kh hnh.
Mt bài viết ca James MCAllister và Ian Schulte có ta đ ‘The Limits of Influence in Vietnam: Britain, the United States and the Diem Regime, 1959–63’, được đăng trong tp chí Small Wars and Insurgencies, năm 2006, cũng cho rng ông Dim là mt người liêm khiết, đc hnh.
Theo cu Ði tá Lý Trng Song – nay là Phó tế vĩnh vin (thường được gi là Thy Sáu Song), hin đang giúp ti Cng đoàn Công giáo London và người đã tng làm cn v cho ông Ngô Đình Dim trong Ph Th tướng và Ph Tng thng t năm 1954 đến 1956 – ông là mt người có li sng rt đơn sơ, nghèo khó. Chng hn, giường ng ca ông ch là mt cái divan (mt tm ván) tri bng chiếu, không có nm.
Có th ngày hôm nay có không ít người cm phc ông Dim vì h tìm nơi ông nhng đc tính đó – đc bit khi h đc và biết được tham nhũng đang tr thành quc nn ti Vit Nam.
Cũng theo cu Đi tá Song, ông Dim là mt người có đy đ Nhân, Nghĩa, L, Trí, Tín vì ông xut thân t mt gia đình hiếu hc, làm quan và chu nhiu nh hưởng ca c Công giáo và Nho giáo.
Ông có đi sng kh hnh mt phn cũng vì trong nhng năm 1940 và 1950, ông đã tng sng trong các đan vin ti B và Pháp. Mt chi tiết được Thy Sáu Song nêu ra đ gii thích ti sao ông Dim không lp gia đình – mt điu nhiu người đt câu hi v ông – là vì ông Dim đã đi tu trong dòng Ba ca dòng Benedicto, mt dòng kh tu B. Và vì đã khn trong dòng này, ông không nghĩ ti chuyn lp gia đình và ch biết ‘th phượng, kính mến Thiên Chúa và lo cho quc gia, dân tc’.
Các tài liu viết v ông, đc bit sách v, báo chí nước ngoài, đu nhn mnh rng ông là mt người Công giáo đo hnh, thánh thin. Đây cũng là mt lý do ti sao trong nhng ngày này người Công giáo tưởng nh và cu nguyn cho linh hn ông – người có Tên Thánh là Gioan Baotixita (hay John Baptist theo tiếng Anh).
Hơn na, ông và ông Nhu b ám sát vào ngày 02/11 – đúng ngày Giáo hi Công giáo tưởng nh và cu nguyn cho nhng người đã qua đi. Vì vy, đâu đó có nhng Thánh l cho ông cũng là chuyn bình thường và là vic nên làm
Mt người yêu nước
Mt đim khác v ông đu được nhiu người công nhn đó là ông là mt người yêu nước, yêu dân tc. Chng hn, trong cun ‘Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders’ xut bn năm 1999, Ross Marlay và Clark Neher, nhn đnh rng c ông và H Chí Minh đu là nhng người yêu nước nng nàn. Có điu đnh mnh, thi cuc và chính kiến đã biến h thành k thù ca nhau.
Mt chi tiết được các tài liu đ cp đến khi viết v ông đó là vic ông t chc Thượng thư B li (gn tương đương vi chc Th tướng) trong chính ph Bo Đi năm 1933 đ phn đi vic Pháp không tiến hành nhng ci cách cn thiết đ trao thêm quyn t tr cho Vit Nam.
Trong bài ‘Vision, Power and Agency: The Ascent of Ngô Ðình Dim, 1945-54’ – được coi là mt trong nhng nghiên cu quan trng, trung thc v ông Ngô Đình Dim – được đăng trên Journal of Southeast Asian Studies, Edward Miller nêu rng trong thi gian ông Dim nm quyn (1954-63), có nhiu người Vit Nam và nhng nơi khác mô t ông như là mt con ri ca M được Washington đưa lên nm quyn và giúp đ nhm thc hin nhng mc đích ca M trong thi kỳ Chiến Tranh Lnh.
Nhưng theo tác gi này, các tài liu được viết t nhng năm 1960 tr v sau đu nhn mnh vic ông nht quyết t chi nhng li khuyên ca M và không mun chu s ch đo ca M. Vic ông và chính quyn M cui cùng chia tay nhau là mt ví d.
Cu Đi tá Lý Trng Song cũng nhn mnh rng Tng thng Dim ch mun nhn vin tr ca M ch không chu s áp đt, can thip ca M và nht quyết t chi cho lính M vào Min Nam Vit Nam vì ông cho rng cho quân đi nước ngoài chiếm đóng trên lãnh th Vit Nam làm cho chính ph ca ông mt chính nghĩa.
Cũng theo người cu cn v này, ông Dim là mt người yêu dân, yêu nước, yêu dân tc vì nếu không ông có th chn ra nước ngoài và tránh b ám sát. Ông nhc li rng trước nhng ngày din ra cuc đo chính, Đi s M Sài gòn lúc đó là Henry Cabot Lodge gi đin thoi cho ông Dim và ‘nói rng nếu ngài mun an toàn thì ti Tòa đi s’ và ông Dim đã tr li ‘đây là đt nước ca tôi, tôi không đi đâu hết’.
Hơn na, cũng như Edward Miller nêu lên trong bài báo ca mình, trong nhng giai đon 1945-54 ông bôn ba ngoi cũng ch vì mun tìm con đường giúp đt nước thoát khi ách đô h ca Pháp và giành t do, đc lp. Trong cun sách ca mình, Seth Jacobs cũng nêu lên rng có th người dân Min Nam không thích ông như h tôn trng ông và khâm phc tinh thn dân tc mnh m nơi ông.
Giai đon khó khăn
Ngoài ra, dù mun hay không cũng phi tha nhn rng ông là mt người có tm nhìn, có tài. Nếu không ông chng bao gi có th tr thành Th tướng, Tng thng và lp nên nn Đ nht Cng hòa.
Nhưng trong thi năm nm quyn ca ông, min Nam Vit Nam nói riêng và Vit Nam nói chung, cũng như bt c quc gia nào trong thi đu hu thuc đa, phi đi din nhiu khó khăn.
Nhng khó khăn đó mt phn do tích cách, quan đim hay chính con người ông to nên. Chng hn Ross Marlay và Clark Neher nêu rng ông ‘là người không thc cho mt hoàn cnh không th’. Theo hai tác gi này là mt người Công giáo nhit thành ông li lãnh đo mt đt nước đa phn Pht giáo và nhng đc tính ca ông li tr thành nhng nhược đim hy hoi ông.
Cu Đi tá Lý Trng Song cũng cho rng vì ông quá thánh thin, nhân t ông b nhiu người khác li dng, ám hi.
Ri bi cnh min Nam Vit Nam, Vit Nam và thế gii nói chung lúc y cũng không d dàng gì đ có th xây dng mt th chế vng mnh, hiu qu, mt xã hi dân ch, t do và mt đt nước hòa bình, phát trin trong mt thi gian ngn.
Nhưng ch trong mt thi ngn ít hay nhiu ông đã làm được mt s vic quan trng. Chng hn, như Đi tá Lý Trng Song nêu lên, ông đã giúp dp được các phe nhóm, đng phái gây bt n cho Min Nam lúc đó. Theo Seth Jacobs đây cũng là mt thành công ca ông được người Min Nam ghi nhn.
Và trên hết, như Edward Miller nhn đnh, vic anh em ông b lt đ không th chng minh được rng nhng ý tưởng, d đnh ca h là luôn xu, vô hiu. Sau biến c 1963, Min Nam Vit Nam thay đi tng thng, chính ph liên miên và mi chuyn càng t hơn.
Đâu đó có nhiu ý kiến cho rng ông là mt người đc tài. Nhưng nếu so sánh ông, chính ph ông vi nhng chế đ cm quyn Đông Á, Đông Nam Á hay Min Bc Vit Nam trong giai đon y, chưa chc ông đã đc tài hơn nhng chế đ đó.
Đt ông trong bi cnh như vy, ít hay nhiu đ thy rng cu Tng thng Ngô Đình Dim và Đ nht Cng hòa ông thiết lp không t như mi người nhn đnh, mô t hay được nghe.
Đó cũng là mt lý do đâu đó có nhiu người Vit hi ngoi t chc tưởng nim, cu nguyn và công nhn đóng góp ca ông trong nhng ngày này.
Đoàn Xuân Lc
Bài viết th hiện quan đim và văn phong ca tác gi, một trí thc Công giáo hiện làm nghiên cu tại Viện Global Policy, London.
 Theo BBC

vvv

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét